จากกรณีอุตสาหกรรมยาข้ามชาติ พยายามล็อบบี้ในหลายส่วนของรัฐสภา เพื่อขัดขวาง ร่างพ.ร.บ.ยา พ.ศ....(ฉบับประชาชน) ไม่ให้ผ่านกระบวนการพิจารณาของสภาฯ นั้น ความคืบหน้าเรื่องนี้ เมื่อวันที่ 5 เม.ย. คณะกรรมาธิการสาธารณสุข สภาผู้แทนราษฎร ได้เรียกผู้เกี่ยวข้องไปให้ความเห็น โดยเน้นประเด็นความไม่พอใจที่ทางสมาคมผู้วิจัยและผลิตเภสัชภัณฑ์ (พรีม่า) หยิบยกขึ้นมาคือการควบคุมการโฆษณาและส่งเสริมการขายยา การกำหนดหลักเกณฑ์ให้บริษัทยาต้องแจ้งข้อมูลโครงสร้างราคายา และการเปิดเผยสถานะสิทธิบัตร ที่มีสาระปรากฏอยู่ใน ร่างพ.ร.บ.ยา ของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) และของภาคประชาชน

ดร.ภญ.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี ผู้จัดการแผนงานพัฒนากลไกเฝ้าระวังระบบยา (กพย.) กล่าวในฐานะผู้เสนอกฎหมายว่า พ.ร.บ.ยา พ.ศ.2510 ฉบับที่ใช้ในปัจจุบัน เป็นกฎหมายสาธารณสุขฉบับหนึ่ง ที่ใช้มานานกว่า 40 ปี มีการแก้ไขปรับปรุงเพียงเล็กๆ น้อยๆ 4 ครั้งเท่านั้น ทำให้บทบัญญัติหลายส่วนไม่สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงด้านเทคโนโลยี องค์ความรู้ด้านยา การพัฒนาของกฎหมายที่เกี่ยวข้อง การกำหนดมาตรฐานสากล การขยายตัวทางการค้าและอุตสาหกรรมเกี่ยวกับยา อันจะส่งผลให้การคุ้มครองความปลอดภัยผู้บริโภคไม่มีประสิทธิภาพเท่าที่ควร

กพย.ได้ทำงานร่วมกับนักวิชาการ นักวิชาชีพ เครือข่ายผู้ป่วย และเครือข่ายผู้บริโภคปรับปรุงกฎหมายให้ทันสถานการณ์ สอดคล้องกับสากล ซึ่งถือเป็นเครื่องมือหนึ่งที่จะคุ้มครองผู้บริโภค หากมีประเด็นไหนที่ฝ่ายใดรู้สึกไม่เข้าใจหรือมีข้อวิพากษ์ก็ควรหารือเพื่อนำไปสู่การพัฒนาร่วมกันตามกระบวนการขั้นตอนทางกฎหมาย ซึ่งการที่ กมธ.สาธารณสุข เชิญทุกฝ่ายเป็นเรื่องที่ดี เพราะเป็นโอกาสที่ได้อธิบายให้เข้าใจโดยเฉพาะเรื่องโครงสร้างราคายา ซึ่งเดิมการขึ้นทะเบียนตำรับยาไม่ต้องมีการคำนวณแยกต้นทุนราคายา

แต่ในร่างพ.ร.บ.ยา ฉบับใหม่ระบุว่า ให้ผู้ผลิต ผู้จำหน่าย ผู้ซื้อเพื่อจำหน่าย หรือผู้นำเข้าเพื่อจำหน่าย ต้องแสดงราคายา วัตถุประสงค์ เพื่อให้ทราบต้นทุนและกำไรของยาชนิดนั้นๆ เพราะที่ผ่านมามีการอ้างว่าต้นทุนราคายาสูง เนื่องจากต้องใช้งบประมาณในการวิจัยสูง แต่ความจริงแล้วยาบางประเภทต้นทุนอยู่ที่ค่าโฆษณาและค่าการส่งเสริมการขายยาเป็นส่วนใหญ่

“ส่วนประเด็นการควบคุมการส่งเสริมการขายยา ก็เป็นที่ปฏิบัติในระดับสากล เนื่องจากพบว่าบริษัทยามีการใช้งบประมาณในการส่งเสริมการขายยารูปแบบต่างๆ ใช้งบประมาณจำนวนหนึ่งสำหรับการปฏิสัมพันธ์กับแพทย์ ดังนั้นบริษัทจำหน่ายยาจำเป็นต้องแจกแจงรายละเอียดว่า ใช้เงินกับกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับแพทย์อย่างไร เพื่ออะไร เช่น การให้ของขวัญ นำไปท่องเที่ยวต่างประเทศ เชิญประชุมวิชาการ เป็นต้น เพราะสุดท้ายภาระตกที่งบประมาณของประเทศและประชาชน ที่อาจจะถูกจูงใจให้ใช้ยาเกินความจำเป็น” ดร.ภญ.นิยดากล่าว

ด้าน น.ส.สุภัทรา นาคะผิว ผู้อำนวยการมูลนิธิศูนย์คุ้มครองสิทธิด้านเอดส์ กล่าวว่า ร่าง พ.ร.บ.ยา ฉบับประชาชน มีการทำงานวิชาการและรับฟังความคิดเห็นมาอย่างถ้วนถี่ สอดคล้องกับนโยบายแห่งชาติด้านยาและสอดคล้องกับนโยบายของรัฐบาล ตามที่นายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ ชินวัตรได้ประกาศ เมื่อวันที่ 13 มีนาคมที่ผ่านมาว่า หลังจากทำเรื่องเจ็บป่วยฉุกเฉินมาตรฐานเดียวแล้ว จะลดการใช้ยาฟุ่มเฟือย เพิ่มการเข้าถึงยาจำเป็น

“เราทราบดีว่า ตอนนี้บริษัทยาพยายามรุกอย่างหนักเพื่อคัดค้านเรื่องนี้ทั้งในทางลับและทางแจ้ง แต่ประชาชนก็เฝ้าระวังเรื่องนี้อย่างแข็งขันเช่นกัน เพราะนี่เป็นเรื่องชีวิต ความเป็นความตาย ร่างพ.ร.บ.นี้มีประโยชน์เพื่อทำให้มีการเปิดเผยโครงสร้างราคายาอย่างแท้จริง และขจัดการส่งเสริมการขายยาที่ขาดคุณธรรมที่อุตสาหกรรมยาจำนวนหนึ่งปฏิบัติอย่างชาชิน เราขอชื่นชม กมธ.สาธารณสุขฯ ที่เปิดรับฟังความเห็นเรื่องนี้อย่างเปิดเผย แม้ว่าก่อนหน้านี้จะถูกล็อบบี้ในทางลับให้ขัดขวาง ร่าง พ.ร.บ. นี้หลายครั้งแล้วก็ตาม ซึ่งเราอยากให้กำลังใจ กมธ.สาธารณสุข ของทั้งสองสภาให้ปลอดอิทธิพลบริษัทยาและเป็นที่พึ่งของประชาชน” น.ส.สุภัทรากล่าว

แหล่งข่าวจากที่ประชุมเปิดเผยว่า ท่าทีของคณะกรรมาธิการยังไม่ได้แสดงจุดยืนที่ชัดเจนต่อร่างกฎหมายฉบับนี้ การเรียกชี้แจงเป็นเพราะทางพรีม่าได้ส่งหนังสือร้องเรียนเข้าไป

ในที่ประชุมคณะกรรมาธิการซักถามว่า การควบคุมการโฆษณาและส่งเสริมการขายยา การกำหนดหลักเกณฑ์ให้บริษัทยาต้องแจ้งข้อมูลโครงสร้างราคายา จะส่งผลกระทบต่อการเข้าถึงยาดังที่พรีม่าอ้างหรือไม่ ซึ่งได้รับการชี้แจงว่า จะไม่เกิดผลกระทบตามที่พรีม่าอ้าง แต่การเปิดเผยต้นทุนโครงสร้างราคายาและต้นทุนการโฆษณาและส่งเสริมการขาย จะทำให้เกิดความโปร่งใส ประชาชนสามารถเข้าใจต้นทุนของยาว่าสมเหตุสมผลหรือไม่ ทั้งในต่างประเทศก็มีการเปิดเผยเช่นกัน ทั้งนี้ในประเทศไทยเองมีเกณฑ์จริยธรรมว่าด้วยการส่งเสริมการขาย ทว่า ทุกวันนี้บริษัทยาแห่งใดปฏิบัติตามเกณฑ์ดังกล่าวมักทำให้ยอดขายตก จึงไม่ค่อยมีบริษัทยาใดปฏิบัติตามเกณฑ์

ส่วนการเปิดเผยสถานะสิทธิบัตรของยาใหม่ ที่จะเข้ามาจดทะเบียนในประเทศไทย ว่าจะหมดอายุสิทธิบัตรเมื่อใด ทางพรีม่าอ้างว่าเป็นหลักเกณฑ์ที่ทำให้บริษัทยาไม่พอใจ ส่งผลให้ไม่นำยาใหม่เข้ามาจดทะเบียน ซึ่งจะทำให้คนไทยเสียโอกาสในการเข้าถึงยาใหม่ แต่ในวงการชี้แจงอธิบายว่าไม่เป็นความจริง เพราะการแจ้งสถานะสิทธิบัตรจะทำให้บริษัทยาชื่อสามัญ (บริษัทที่ผลิตยาต้นแบบที่หมดสิทธิบัตรแล้ว ทำให้ได้ราคายาที่ถูกลงกว่ายาต้นแบบเดิม) ไม่เสี่ยงต่อการถูกฟ้อง เนื่องจากระบบฐานข้อมูลของกรมทรัพย์สินในการค้นหาข้อมูลสิทธิบัตรปัจจุบัน ยังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ ขณะเดียวกันบริษัทยาต้นแบบก็จะไม่ถูกละเมิดด้วย

ทั้งนี้เจตนารมณ์ ของร่างพ.ร.บ.ยา ฉบับประชาชน ที่สำคัญ 2 ประการ คือ 1.คุ้มครองสวัสดิภาพและความปลอดภัยในการใช้ยาของประชาชนให้มีประสิทธิภาพ สามารถรองรับ เท่าทันกับปัญหาและสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงในอนาคตได้ และ 2.ส่งเสริมการพัฒนาอุตสาหกรรมยาภายในประเทศให้เข้มแข็ง สามารถพึ่งตนเองได้ทั้งในยามปกติและในภาวะคับขันเพื่อให้ประเทศมีความมั่นคงด้านยาและสุขภาพประโยชน์ทั้งทางตรงและทางอ้อมที่ประชาชน จะได้รับจาก ร่างพ.ร.บ.ยา พ.ศ. ...ฉบับประชาชน ได้แก่ 1.การมีกลไกที่จะทำให้ราคายาเป็นธรรมต่อประชาชน ป้องกันการค้ากำไรเกินควร 2.กำหนดสิทธิของประชาชนที่จะรู้ชื่อสามัญทางยาของยาที่ตนเองใช้ 3.คุ้มครองประชาชนให้ได้รับบริการด้านยาจากเภสัชกรอย่างแท้จริง ไม่ให้ผู้ไม่รู้มาสร้างความเสี่ยงกับประชาชนอีกต่อไป 4.กำหนดสิทธิของประชาชนที่จะได้รับการชดเชยความเสียหายจากการใช้ยาโดยรวดเร็ว

5.มีกลไกจัดหายาจำเป็น เช่น ยากำพร้า ที่ไม่มีเอกชนสนใจทำการตลาด รวมทั้งการจัดหายาในภาวะวิกฤต ภัยพิบัติ 6.ปรับปรุงระบบการขึ้นทะเบียนตำรับยาของประเทศไทยให้มีความเข้มแข็ง 7.มีกลไกในการกำกับดูแลการส่งเสริมการขายยาและการโฆษณาที่เหมาะสม และ 8.การใช้มาตรการทางปกครองเป็นเครื่องมือใหม่ที่จะทำให้การบังคับใช้กฎหมายเป็นไปโดยมีประสิทธิภาพ รวดเร็ว และเหมาะสมกับสภาวการณ์ที่หลากหลาย

Tag: โครงสร้างราคายา, การส่งเสริมการขาย, ร่าง พ.ร.บ.ยา พ.ศ. ..., สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.), แผนงานพัฒนากลไกเฝ้าระวังระบบยา (กพย.), อุตสาหกรรมยา, คณะกรรมาธิการการสาธารณสุข สภาผู้แทนราษฎร, การขึ้นทะเบียนตำรับยา