เมื่อเวลา 09.00 น. วันที่ 23 พ.ค.55 ที่วิทยาลัยอิสลามศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (ม.อ.) วิทยาเขตปัตตานี จัดเวทีระดมความเห็น “แผนยุทธศาสตร์การช่วยเหลือประชาชนทางกฎหมายเชิญรุก” โครงการเสริมสร้างการตระหนักด้านกฎหมายแก่ชุมชนท้องถิ่นในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ภายใต้การสนับสนุนของสำนักงานโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) โครงการส่งเสริมความเข้มแข็งและการมีส่วนร่วมในภาคใต้ของประเทศไทย (STEP) และศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) มีผู้เข้าร่วม 30 คน

น.ส.วิปัญจิต เกตุนุติ ผู้จัดการ STEP เปิดเผยว่า UNDP ร่วมวิทยาลัยอิสลามศึกษา จัดโครงการนี้ขึ้นมาเพื่อสร้างความตระหนัก การให้ความรู้เรื่องกฎหมายแก่ชุมชนท้องถิ่น และการมีส่วนร่วมด้านกฎหมายของคนในชุมชนใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยจะศึกษารูปแบบการให้ความรู้ทางกฎหมายแก่ประชาชน ขององค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) เช่น มูลนิธิศูนย์ทนายความมุสิลม สมาคมยุวมุสลิมแห่งประเทศไทย มูลนิธิผสานวัฒนธรรม และองค์กรของรัฐที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการยุติธรรม ได้แก่ อัยการ ตำรวจและศาล

จากนั้นจะสรุปจากการระดมความคิดเห็นเป็นรายงาน และทำข้อนำเสนอเชิงนโยบาย เสนอต่อหน่วยงานส่วนกลาง ได้แก่ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงยุติธรรม และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการยุติธรรมใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ โครงการนี้มีระยะเวลาตั้งแต่เดือนมีนาคม – กันยายน 2555

นายสุทธิศักดิ์ ดือเระ หัวหน้าโครงการเสริมสร้างการตระหนักด้านกฎหมายแก่ชุมชนท้องถิ่นในพื้นที่ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ กล่าวว่า โครงการนี้ มีผลผลิต 4 ชิ้น ได้แก่ 1.การทำแผนที่ (Mapping) ขององค์กรที่ช่วยเหลือทางด้านกฎหมายในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ 2.จัดทำแผนยุทธศาสตร์การช่วยเหลือเชิงรุกทางด้านกฎหมายแก่ประชาชนใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ จัดทำแผนยุทธศาสตร์การเผยแพร่ข้อมูลข่าวสาร เพื่อสร้างความตระหนักในด้านกฎหมาย 4.จัดทำคู่มือสำหรับผู้ช่วยทนายหรือผู้คู่มือกฎหมายสำหรับผู้สนใจเรื่องกฎหมาย โดยทั้ง 4 ชิ้นจะต้องส่งให้ UNDP ภายในเดือนก.ค.2555 จากนั้นจะแบ่งกลุ่มองค์กรช่วยเหลือประชาชนทางกฎหมายออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ ภาครัฐและภาคเอกชน ในการระดมความคิด เพื่อพัฒนาแผนยุทธศาสตร์การช่วยเหลือประชาชนทางกฎหมายเชิงรุก

ทางด้าน ผศ.ดร.นิเลาะ แวอุเซ็ง อาจารย์คณะวิทยาลัยอิสลามศึกษาและทีมงานโครงการ สรุปการระดมความเห็นของกลุ่มภาครัฐว่า มีจุดแข็ง คือ มีงบประมาณ มีบุคลากรที่มีความรู้ มีความพร้อมที่จะทำงานเชิงรุกส่วนจุดอ่อน คือ 1 บุคคลากรโดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ระดับชุมชนไม่มีความรู้เรื่องการบังคับกฎหมาย ขาดในจิตสำนึก มีความหวาดระแวงระหว่างเจ้าหน้าที่รัฐกับประชาชน กับเจ้าหน้าที่กันเอง และกับประชาชนกันเอง ไม่สามารถบูรณการการทำงานระหว่างหน่วยงานได้ ขาดความเป็นทีม การประสานระหว่างหน่วยงานมีปัญหา มีขั้นตอนที่ล้าช้า

ดร.นิเลาะกล่าวว่า ประชาชนในพื้นที่ยังไม่สามารถใช้กฎหมายเป็นประโยชน์ได้ ถือเป็นโอกาส เพราะประชาชนที่นี่เป็นมุสลิม 80 เปอร์เซ็นต์ มีวิถีอิสลามและยึดหลักความเป็นพี่น้อง หากสามารถใช้โอกาสนี้นำกฎหมายมาสร้างความเข้มแข็งในการแก้ปัญหาได้ จะสร้างความเชื่อมั่นต่อหน่วยงานภาครัฐได้ ซึ่งปัจจัยความสำเร็จอยู่ที่การมีส่วนร่วมของประชาชนเป็นสำคัญ ให้เครือข่ายภาคประชาชนมีส่วนรวมมากที่สุด มีเจ้าภาพที่ชัดเจน สร้างโอกาสให้ประชาชนสามารถเข้าถึงบริการจากภาครัฐ สามารถบูรณการและทำงานเป็นทีม นำไปสู่การแก้ปัญหาในระยะยาว

นายฮาฟิต สาและ อาจารย์คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี และทีมงานของโครงการ สรุปของกลุ่มภาคประชาชนว่า จุดแข็ง คือมีบุคลากรที่เป็นคนในพื้นที่ รู้ภาษาของคนในพื้นที่ มีจิตอาสาจึงได้รับความไว้วางใจจากชาวบ้าน มีการลงพื้นที่แม้พื้นที่เสี่ยง บางองค์กรมีการพัฒนาองค์กรและบุคคลากรที่เป็นมืออาชีพ ให้ความสำคัญกับข้อมูล มีการศึกษาวิจัยและนำผลวิจัยมาใช้

ส่วนจุดอ่อนคือ ไม่มีการประสานงานระหว่างองค์กรในพื้นที่ ไม่มีงบประมาณ บางองค์กรไม่มีเจ้าหน้าที่ที่มีความรู้ด้านกฎหมาย ขาดนักวิชาการมาอธิบายปรากฏการณ์โดยเฉพาะมิติทางสังคม เพราะองค์กรที่ทำงานด้านกฎหมายเองก็ยังมีความคิดที่จำกัด มองแต่ในเชิงคดี ไม่มีความแหลมคมในภาพกว้าง

สำหรับโอกาสคือ มีเครือข่ายกว้างขวางและชาวบ้านยอมรับมากขึ้น เพราะมีการพูดถึงเรื่องความเป็นธรรมซึ่งเป็นที่ค้นหาของคนในพื้นที่มาตลอด 8 ปีที่ผ่านมา มีความพยายามพัฒนากระบวนการยุติธรรม และพยายามอุดช่องโหว่ให้กระบวนการยุติธรรมของภาครัฐ ที่สำคัญ ประชาชนเริ่มเข้มแข็งและกล้าหาญมากขึ้น ซึ่งเป็นผลพวงจากการทำงานของภาคประชาสังคม

ด้านอุปสรรค คือ การทำงานของเครือข่ายยังไม่มีเอกภาพเช่นเดียวกับภาครัฐ ซึ่งเป็นอุปสรรคใหญ่ ขณะที่ผู้ใช้กฎหมายเองก็มีปัญหา เพราะใช้อำนาจหน้าที่ไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย และมองอีกฝ่ายว่าให้ความช่วยเหลือฝ่ายตรงข้าม