เมื่อวันที่ 7 กันยายน ตามที่สภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ผ่านร่าง พรบ.ศุลกากร (ฉบับที่...) พ.ศ...โดยอ้างว่าเพื่อทำหลักเกณฑ์ศุลกากรการนำของเข้าเพื่อการผ่านแดนหรือการถ่ายลำออกนอกราชอาณาจักรให้เป็นตามมาตรฐานสากลนั้น เอฟทีเอ ว็อทช์ ระบุว่า มีความพยายามสอดไส้ให้เกิดการจับยึดยาชื่อสามัญ โดยไม่ต้องมีหมายจับและไม่ต้องวางเงินประกันการขอตรวจจับ ซึ่งเป็นข้อเรียกร้องของสหภาพยุโรป และสหรัฐฯในการเจรจาเอฟทีเอด้านยามาโดยตลอด ชี้ เป็นช่องทางให้อุตสาหกรรมยาข้ามชาติใช้กลไกนี้ในการไล่จับและทำลายยาชื่อสามัญอย่างไม่ยุติธรรม

น.ส.กรรณิการ์ กิจติเวชกุล ผู้ประสานงานกลุ่มศึกษาข้อตกลงเขตการค้าเสรีภาคประชาชน (เอฟทีเอ ว็อทช์) เปิดเผยว่า ทางกลุ่มมีความกังวลอย่างมากกับร่างพ.ร.บ.ศุลกากร ที่ผ่านการพิจารณาของ สนช.วาระแรกและหมดระยะเวลาการแปรญัตติไปแล้วนั้น เป็นการที่หน่วยราชการบางส่วนร่วมกับกลุ่มทุนอุตสาหกรรมยาข้ามชาติใช้ช่วงเวลาที่ผิดปกติในการสอดไส้แก้กฎหมายเพื่อผลประโยชน์เฉพาะกลุ่ม โดยอ้างกับ คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.)ว่าการแก้กฎหมายดังกล่าวมีความจำเป็นต่อระบบเศรษฐกิจไทย ขณะที่ คสช.เองก็ไม่มีความรู้ความเข้าใจที่กว้างขวางมากพอ แต่กลับไม่มีการรับฟังความคิดเห็นจากฝ่ายต่าง ๆ

         “ร่างพรบ.ศุลกากร ฉบับนี้ มีการเพิ่มมาตรา 58/1 ให้พนักงานศุลกากรมีอำนาจตรวจสอบ ตรวจค้นของที่นำเข้าเพื่อการผ่านแดนหรือการถ่ายลำที่อยู่ในยานพาหนะคอนเทนเนอร์ หรือหีบห่ออย่างอื่น ตามที่อธิบดีกำหนด โดยไม่ต้องมีหมายค้น หากมีเหตุอันควรเชื่อได้ โดยมีวงเล็บ (3) กว้าง ๆ ไว้ว่า ของนั้นเป็นของที่ผิดกฎหมาย คำว่าเป็นของผิดกฎหมาย กินความกว้างจนไร้ขอบเขตและไม่มีหลักประกันความเสียหายต่อการใช้สิทธิโดยมิชอบ เป็นการให้อำนาจเจ้าหน้าที่ศุลกากรโดยไม่มีข้อยกเว้นประเภทสินค้า ซึ่งตรงกับข้อเรียกร้องของสหภาพยุโรปและสหรัฐฯมาตั้งแต่ต้นที่ต้องการให้มาตรการผ่านแดนเป็นอำนาจเบ็ดเสร็จของงานศุลกากรทำให้ไม่มีการถ่วงดุลโดยศาล ซึ่งถือเป็น TRIPS+ เพราะเกินไปกว่าความตกลงใน WTO ที่ไทยเป็นสมาชิกอยู่เสียอีก”

ผู้ประสานงานเอฟทีเอ ว็อทช์กล่าวว่า ในช่วงรัฐประหาร แทบไม่มีการพิจารณากฎหมายในกระบวนการปกติ จากเดิมที่ต้องส่งให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้ความเห็นก็ไม่ได้ปฏิบัติ อาศัยการวิ่งเต้นต่อคสช.เป็นหลัก ทำให้ร่างกฎหมายที่บกพร้องเช่นนี้เข้าสู่การพิจารณาของ สนช. ในสัปดาห์นี้ ทางกลุ่มจะขอเข้าพบนายพรเพชร วิชิตชลชัย ประธาน สนช. และนายสมพล เกียรติไพบูลย์ ประธานคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณากฎหมายนี้

        “ไม่มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้เคยให้ความเห็นเลย ทั้งที่ในทางปฏิบัติทุกวันนี้ การตรวจค้นจับยึดจะต้องเป็นการทำงานร่วมกันกับหน่วยงานที่รับผิดชอบโดยตรง อาทิ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กรมทรัพย์สินทางปัญญา และจะต้องเป็นสินค้าที่สามารถแยกด้วยตาเปล่าได้ ไม่รวมถึงสินค้าที่ถูกกล่าวหาว่าละเมิดสิทธิบัตรซึ่งต้องใช้ขั้นตอนที่ซับซ้อนในการแยกแยะ อีกทั้งเมื่อเจ้าของสิทธิจะขอให้มีการตรวจค้น จับกุม ศาลจะสั่งให้มีการวางเงินประกันเพื่อไม่ให้เกิดการใช้สิทธิอย่างไม่เป็นธรรม แต่หากเขียนกว้างเช่นนี้ อุตสาหกรรมยายักษ์ใหญ่จะใช้กลไกนี้ในการกีดกันและรังแกอุตสาหกรรมยาชื่อสามัญทันที ดังที่เกิดขึ้นแล้วในสหภาพยุโรป ที่มีการยึดจับยารักษาโรคช่วยชีวิตที่ส่งจากอินเดียมากถึง 18 ครั้ง ทั้งที่ไม่ได้ละเมิดกฎหมาย โดยไม่สนใจว่าผู้ป่วยที่รอคอยยารักษาโรคที่ปลายทางจะเป็นเช่นไร ดังนั้นสนช.ต้องพิจารณาเรื่องนี้อย่างรอบคอบ เพราะหากออกไปเช่นนี้จะทำลายอุตสาหกรรมยาชื่อสามัญไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทย แต่ทั่วโลก และทำร้ายผู้ป่วยในประเทศกำลังพัฒนาไปพร้อมๆกัน”

ทั้งนี้จากงานวิจัยเรื่องผลกระทบจากข้อเสนอในความตกลงการค้าเสรีระหว่างประเทศไทยและประเทศคู่ค้าต่อการสาธารณสุข: ประเด็นผลกระทบด้านมาตรการ ณ จุดผ่านแดน และการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา โดย ดร.คมน์ธนงชัย ฉายไพโรจน์ และคณะ ระบุว่า สําหรับมาตรการ ณ จุดผ่านแดนเกี่ยวกับการยึดสินค้าละเมิดสิทธิบัตร โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สิทธิบัตรยา หรือเวชภัณฑ์ด้านสาธารณสุขนั้น ปัจจุบันในกฎหมายศุลกากรยังไม่มีบทบัญญัติหรือข้อกําหนดใด ๆ ที่ให้อํานาจเจ้าหน้าที่ศุลกากรทําการยึดจับกุมยาหรือเวชภัณฑ์ที่ละเมิดหรือสงสัยว่าจะละเมิดสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาได้โดยตรงและเป็นเอกเทศ หากกรมศุลกากรต้องการเสนอแก้ไขกฎหมายเพื่ออํานวยความสะดวกในการตรวจสอบสินค้าไม่ควรเกี่ยวโยงกับประเด็นสิทธิบัตร เนื่องจาก ในการที่จะพิจารณาว่าเป็นของปลอมหรือละเมิดสิทธิบัตรไม่นั้น ทําได้ยาก ไม่สามารถมองด้วยตาเปล่าได้ ต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญและกระบวนการพิสูจน์ที่ซับซ้อน จึงมีข้อเสนอในการปรับแก้กฎหมายศุลกากรควรยึดหลักการให้ความคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา โดยมิให้มีผลกระทบต่อสิทธิในการเข้าถึงยา และไม่เป็นการบั่นทอนโอกาสในการมีสุขภาพดี และผลประโยชน์ด้านสุขอนามัยด้านอื่นๆ ของคนในประเทศ

        “ดังนั้นการยอมรับวิธีดําเนินการที่จะทําให้ผู้ทรงสิทธิที่มีเหตุอันควรให้สงสัยว่าอาจเกิดการนําเข้า การส่งออก การนําเข้ามาแล้วส่งกลับออกไป การนําเข้าหรือนําออก จากพื้นที่ของศุลกากร การให้ผ่านวิธีดําเนินการพักไว้ก่อนหรือการกําหนดให้ผ่านเขตปลอดอากรหรือคลังสินค้าปลอดอากรของสินค้าละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาประเภทอื่น ควรยกเว้นสิทธิบัตรโดยสามารถยื่นคําร้องเป็นลายลักษณ์อักษรต่อเจ้าพนักงานทั้งฝ่ายปกครองและตุลาการ เพื่อให้เจ้าหน้าที่ศุลกากรสั่งพักการปล่อยสินค้าดังกล่าวออกสู่การจัดจําหน่ายโดยเสรีหรือการเก็บเอาไว้ก่อน และให้วางประกันความเสียหายและต้องนําคดีมาฟ้องศาลเพื่อพิสูจน์การละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาภายใน 30 วัน แต่ในกรณีที่กล่าวหาว่าสินค้านั้นละเมิดสิทธิบัตรจะต้องมีกระบวนการพิสูจน์หลักฐานเบื้องต้นทางศาลและมีคําสั่งศาลมาแสดง นอกจากนี้ ควรให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องหามาตรการที่จะดําเนินการร่วมกัน

เนื่องจากศุลกากรจะเป็นผู้ตรวจก่อนแล้วส่งไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง(เช่น อย.) เพื่อตรวจสอบอีกทางหนึ่งไม่ว่าจะเป็นของละเมิดลิขสิทธิ์ อาหาร หรือยาปลอม อย่างไรก็ตาม จะเห็นได้ว่า กฎหมายปัจจุบัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการนําเข้ายามาในประเทศ คณะกรรมการอาหารและยามีอํานาจอย่างเต็มที่ในจะควบคุมหรือกํากับ อาจจะมีการออกระเบียบและประสานความร่วมมือไปยังหน่วยงานศุลกากร เกี่ยวกับมาตรการ ณ จุดผ่านแดนที่เหมาะสม เพราะระเบียบเหล่านี้หน่วยงานด้านสาธารณสุขสามารถหารือกันมีอํานาจแก้ไขกฎระเบียบเมื่อใดก็ได้เพื่อประโยชน์สุงสุดของส่วนรวม”

ร่วมเป็นแฟนเพจเฟสบุ๊คกับ TCIJ ออนไลน์

www.facebook.com/tcijthai