มีเดียมอนิเตอร์ พบไทยพีบีเอส-5 ช่องข่าวดิจิตอล ตรวจสอบนโยบายรัฐ'ไม่เต็มที่'

มีเดียมอนิเตอร์ เผยผลการติดตามการทำหน้าที่ของสื่อมวลชนในนำเสนอข้อมูลต่างๆ ในการรักษาผลประโยชน์ของประชาชน พบว่า สื่อโทรทัศน์เน้นตรวจสอบนโยบายรัฐบาลด้านเศรษฐกิจมากที่สุด แต่กลับตรวจสอบความเหลื่อมล้ำน้อยสุด นอกจากนี้ยังตรวจสอบการทำงานของรัฐบาลแทนประชาชนไม่เต็มที่ และยังเปิดพื้นที่ให้แสดงความคิดเห็นต่อนโยบายที่นายกฯแถลงต่อ สนช.น้อยอีกด้วย

ในการเปิดเผยผลการศึกษาดังกล่าว มีเดียมอนิเตอร์ระบุว่า จากการแถลงนโยบายรัฐบาลต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติ (สนช.) เมื่อวันที่ 12 ก.ย.2557 ที่ผ่านมา นับเป็นเหตุการณ์น่าสนใจ เพราะเป็นการแถลงโดยนายกรัฐมนตรีพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ที่มีตำแหน่งหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ด้วย ทั้งเกิดขึ้นในภาวะที่สังคมคาดหวังบทบาทรัฐบาลหลังรัฐประหาร ในการปฏิรูปประเทศด้านต่างๆ มีเดียมอนิเตอร์จึงสนใจศึกษาการทำหน้าที่ของสื่อมวลชน ในการตรวจสอบ ที่หมายถึงการเปิดประเด็น การวิเคราะห์/ ตีความ การเปิดพื้นที่เพื่อสะท้อนมุมมองที่หลากหลาย รวมทั้งการทำหน้าที่รักษาประโยชน์ของประชาชน

โดยสื่อที่ศึกษา คือ โทรทัศน์ดิจิตอล 6 ช่อง จาก 2 ประเภทใบอนุญาต คือ

1. ประเภทบริการสาธารณะ ได้แก่ ช่องไทยพีบีเอส

2. ประเภทบริการธุรกิจ ในหมวดข่าวสารและสาระ จำนวน 5 ช่อง ได้แก่ วอยซ์ทีวี ,เนชั่นแชนแนล, สปริงนิวส์ ,TNN24 และ นิวทีวี

โดยศึกษาเฉพาะรูปแบบรายการ สารคดีข่าว สกู๊ป สัมภาษณ์ สนทนา วิเคราะห์ ในช่วงวันที่ 12-19 กันยายน 2557 (ไม่รวมรายการเดินหน้าประเทศไทย และคืนความสุขให้คนในชาติ) โดยแนวคิดที่ใช้ในการศึกษา คือ การทำหน้าที่ของสื่อในสังคมประชาธิปไตย อันประกอบด้วย การวิเคราะห์/ ตีความ, การเปิดพื้นที่ในการแสดงความคิดเห็น และ การตั้งคำถามแทนสาธารณะ ผลการศึกษา พบดังนี้

ในประเด็นการทำหน้าที่ของสื่อในการวิเคราะห์/ ตีความ ในภาพรวม พบว่าทุกช่องมีการนำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับนโยบายรัฐบาลในระดับการวิเคราะห์ตีความในรูปแบบวิเคราะห์ข่าว และการสัมภาษณ์/สนทนาข่าว ค่อนข้างน้อย โดยนโยบายที่มีการนำเสนอผ่านการวิเคราะห์/ตีความมากที่สุด คือ

1. นโยบายรัฐบาลในภาพรวม ไม่เจาะจงนโยบายใด ซึ่งพบว่ามีการนำเสนอในทุกช่อง ยกเว้นช่อง วอยซ์ทีวี และ นิวทีวี

2. นโยบายการเพิ่มศักยภาพทางเศรษฐกิจของประเทศ พบในช่องไทยพีบีเอส สปริงนิวส์ และวอยซ์ทีวี

3. นโยบายการรักษาความมั่นคงของรัฐและการต่างประเทศซึ่งพบว่ามีช่องเนชั่นแชนแนลเพียงช่องเดียว ที่นำเสนอในลักษณะการวิเคราะห์/ ตีความ ในขณะที่ไม่พบการวิเคราะห์/ตีความเกี่ยวกับนโยบายใดๆ ในรายการ/ ช่วงวิเคราะห์ข่าว และสนทนาข่าวทางช่องนิวทีวีในช่วงที่ศึกษา

ขณะที่ด้านการเปิดพื้นที่ในการแสดงความคิดเห็น ในการศึกษาของมีเดียมอนิเตอร์ พบว่า ภาพรวม นโยบายการเพิ่มศักยภาพทางเศรษฐกิจของประเทศเป็นนโยบายที่ทุกช่องเปิดพื้นที่ให้มีผู้แสดงความคิดเห็น/ แสดงทรรศนะมากที่สุด แต่ค่อนข้างจำกัดเฉพาะกลุ่มนักวิชาการ ส่วนมากเป็นการให้ความเห็นในเรื่องความเหมาะสมต่างๆ เกี่ยวกับมาตรการด้านเศรษฐกิจ เช่นเดียวกับนโยบายรัฐบาลในภาพรวม ที่ไม่เจาะจงนโยบายใด ก็ให้พื้นที่จำกัดเฉพาะกลุ่มนักวิชาการเช่นกัน โดยส่วนใหญ่เป็นการประเมินภาพรวมกว้างๆ เน้นการวิเคราะห์เปรียบเทียบนโยบายรัฐบาลชุดนี้ และนโยบายของรัฐบาลชุดก่อนหน้า ในขณะที่นโยบายอื่นๆ พบว่ามีการเปิดพื้นที่ในการแสดงความคิดเห็นค่อนข้างน้อย และจำกัดเฉพาะกลุ่มรัฐบาล และข้าราชการเป็นหลัก ไม่พบการเปิดพื้นที่ให้กลุ่มประชาชน หรือภาคประชาชน ยกเว้นรายการสามมุมข่าวทางช่องสปริงนิวส์ ที่เป็นเพียงนำเสนอความเห็นสั้นๆ ของกลุ่มผู้ขับแท็กซี่ หรือ vox pop เท่านั้น

ด้าน การทำหน้าที่ของสื่อที่ศึกษาในการตั้งคำถามแทนสาธารณะ ที่แบ่งลักษณะการตั้งคำถามสัมภาษณ์ออกเป็น 2 กลุ่มกว้างๆ ได้แก่

1. การตั้งคำถามเพื่อให้อธิบายขยายความ ซึ่งเป็นลักษณะการตั้งคำถามที่พบได้ทุกๆ รายการ

2. การตั้งคำถามต่อยอดเพื่อให้ได้รายละเอียด ถามย้ำเพื่อความมั่นใจ หรือตรวจทาน ซึ่งส่วนใหญ่จะพบในรายการสัมภาษณ์/สนทนาผู้รับเชิญร่วมรายการ มากกว่าการสัมภาษณ์ที่แทรกอยู่ในรายการข่าวปกติทั่วไป ในภาพรวมพบว่า ส่วนใหญ่ทุกช่องมีการตั้งคำถามเข้าข่ายทั้ง 2 ลักษณะคือเพื่ออธิบาย ขยายความ และเพื่อตรวจทานในรายละเอียด โดยเฉพาะรายการของช่องสปริงนิวส์ และไทยพีบีเอส ยกเว้นช่องนิวทีวี ที่ไม่พบว่ามีการตั้งคำถามต่อยอดเพื่อให้ได้รายละเอียด ไม่มีถามย้ำเพื่อความมั่นใจ หรือตรวจทานที่ชัดเจน

ในผลการศึกษาดังกล่าวมีเดียมอนิเตอร์ได้สรุปว่า เมื่อพิจารณาผลการศึกษาที่พบ ตามกรอบแนวคิดเกี่ยวกับการตรวจสอบในบริบทของสื่อมวลชนและหน้าที่สื่อมวลชนในระบอบประชาธิปไตย อาจสรุปได้ว่า ทีวีดิจิตอลช่องข่าวสารและสาระยังทำหน้าที่ในการวิเคราะห์/ ตีความประเด็นด้านนโยบายรัฐบาลไม่เต็มที่ มีการเปิดพื้นที่ในการแสดงความคิดเห็นที่ไม่หลากหลาย ขาดการสะท้อนเสียง/ ความเห็นของประชาชนที่มีต่อนโยบายที่นายกรัฐมนตรีแถลงต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ในขณะที่การตั้งคำถามอย่าง “ถามแทนประชาชน” ในภาพรวมพบว่า สื่อมีการตั้งคำถามทั้งในลักษณะเพื่อให้อธิบายขยายความ และการถามต่อยอดเพื่อความมั่นใจ หรือตรวจทาน แต่โดยมากมักเป็นการตั้งคำถามในนโยบายที่เป็นข่าว หรือมีความเคลื่อนไหวจากกระทรวงต่างๆ เช่น ประเด็นนโยบายเศรษฐกิจ หรือตั้งคำถามถึงแผนการปฏิบัติงานของรัฐบาลในภาพรวม เป็นต้น แต่ไม่มีการตั้งคำถาม/ สัมภาษณ์ความเห็นจากผู้เกี่ยวข้องกลุ่มอื่นๆ ในเชิงลึกเท่าที่ควร

จะเห็นได้ว่าทั้งช่องไทยพีบีเอส และทีวีดิจิตอลช่องข่าวสารและสาระ ต่างทำหน้าที่วิเคราะห์/ ตีความข้อเท็จจริงต่างๆ ตลอดจนเปิดพื้นที่เพื่อสะท้อนมุมมองที่หลากหลาย และการทำหน้าที่ตั้งคำถามในฐานะตัวแทนสาธารณะเกี่ยวกับนโยบายรัฐบาลทั้ง 11 ด้านได้ยังไม่เต็มที่

ทั้งนี้ อาจสรุปอย่างเปรียบเทียบให้เห็น นโยบายที่ช่องโทรทัศน์ที่ศึกษานำเสนอ และรูปแบบการนำเสนอ ได้ดังนี้