สรุปย่อ คำพิพากษา คดีหมายเลขดำที่ สว.(พ)1/2561 นางวิรอน  รุจิไชยวัฒน์ ที่ 1 กับพวกรวม 165 คน โจทก์ บริษัท ทุ่งคำ จำกัด จำเลย, ศาลจังหวัดเลย

ประเด็นอายุความ ศาลเห็นว่า จำเลยให้การไม่ชัดแจ้งว่าเป็นการขาดอายุความในกฎหมายใด ศาลจึงไม่ต้องวินิจฉัย อีกทั้ง คดีนี้ โจทก์ฟ้องโดยอาศัย พรบ.ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ ซึ่งไม่ได้กำหนดอายุความไว้ จึงมีอายุความ 10 ปี

ประเด็นการกระทำของจำเลยก่อให้เกิดความเสียหายต่อโจทก์ หรือไม่ ศาลเห็นว่า โจทก์มีพยานหลายปากทั้งตัวแทนโจทก์ซึ่งเป็นตัวแทนของโจทก์ทั้ง 169 นักวิชาการ และบุคคลภายนอก เบิกความ โดย นายธนพล  เพ็ญรัตน์ นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยนเรศวร นางสาวเพ็ญโฉม  แซ่ตั้ง ผู้เชี่ยวชาญจากมูลนิธิบูรณะนิเวศ นางสาววิมลิน แกล้วทนง เจ้าหน้าที่กรมควบคุมมลพิษ นางสาวอาภา หวังเกียรติ นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยรังสิต ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านมลพิษและสิ่งแวดล้อม ทั้งหมดเป็นพยานบุคคลภายนอกไม่มีส่วนได้เสีย เบิกความว่า ได้ร่วมทำการตรวจสอบมลพิษสิ่งแวดล้อมในเหมืองแร่ พบว่า มีสารโลหะหนักในเหมืองและรอบเหมือง ซึ่งได้ตรวจตามหลักวิชาการ ศาลเห็นว่าพยานเป็นบุคคลภายนอก ไม่ส่วนได้เสีย ไม่มีเหตุลำเอียง พยานได้กระทำไปตามขอบอำนาจ และความรู้ความสามารถ นอกจากนี้ ยังมีพยานเอกสารที่แสดงถึงการตรวจสอบคุณภาพสิ่งแวดล้อม อากาศ  และน้ำ มีประกาศห้ามใช้น้ำ ห้ามรับประทานหอยขม ของสาธารณสุข หนังสือการตรวจเลือดจากโรงพยาบาลรามาธิบดี หนังสือข้อเท็จจริงและความจริงเหมืองทองเลย และพยานเอกสารอื่นๆ พบว่า การทำเหมืองแร่ทองคำ มีการปนเปื้อนสารโลหะหนัก อีกทั้งจากการลงเดินเผชิญสืบตรวจสอบพื้นที่พิพาทพบว่า กองหินทิ้งไม่มีแผ่นผ้าหรือโรงเรือนปกคลุม เมื่อมีฝนก็ชะล้างสารโลหะหนักออกมาก่อให้การปนเปื้อนกระจายวงกว้าง ส่วนบ่อกักเก็บกากแร่อยู่สูงกว่าพื้นที่ทำกินของชาวบ้าน และพบว่าแผ่นพลาสติกในบ่อคลุมไม่ทั่วถึง ส่งผลให้สารพิษแพร่กระจายออกสู่ภายนอกได้ มลพิษที่เกิดขึ้นจึงเกิดจากกรรมาวิธีการประกอบกิจการเหมืองแร่ของจำเลยที่ไม่ได้มาตรฐาน ไม่เป็นไปตามกฎหมาย

ประเด็นค่าเสียหาย แม้โจทก์ได้นำสืบค่าเสียหายโดยอ้างบัญชีค่าเสียหาย โดยเรียกค่าเสียหายคนละ 300,000 บาท แต่บัญชีค่าเสียหายดังกล่าวโจทก์ได้ทำไปแต่ฝ่ายเดียว การขาดประโยชน์จากการใช้วิถีชีวิตอัน เป็นการไปซึ่งขึ้นอยู่กับสภาพดินฟ้าอากาศ ที่ไม่อาจคาดการณ์ได้ ค่าเสียหายจึงไม่อาจกำหนดได้ตามที่โจทก์นำสืบ แต่อย่างไรก็ตาม เมื่อโจทก์ได้รับความเสียหายจากการกระทำของจำเลย ศาลจึงกำหนดค่าเสียหายให้แก่โจทก์เป็นเงินคนละ 104,000 บาท โดยตามคำขอท้ายคำฟ้องโจทก์ฟ้องเรียกค่าเสียหายเพียง 149 คน และกำหนดให้คิดดอกเบี้ยได้ในอัตราร้อยละ 7.5 ต่อปี นับแต่วันถัดจากวันฟ้อง ส่วนคำขอที่ขอให้สงวนสิทธิแก้ไขคำพิพากษาไว้ 2 ปีนั้น ไม่กำหนดให้เนื่องจากเห็นว่าความเสียหายที่เกิดขึ้นไม่น่าจะมีการเปลี่ยนแปลงเพิ่มขึ้นในอนาคต

ประเด็นการฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม เนื่องจากการประกอบกิจการเหมืองแร่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งตามรัฐธรรมนูญ 2560 มาตรา 43 กำหนดให้โจทก์ร่วมกันใช้สิทธิชุมชนในการบำรุงดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติได้ จึงใช้สิทธิฟ้องให้มีการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติได้ และโจทก์มีสิทธิที่จะมีชีวิตอยู่ในสภาพสิ่งแวดล้อมที่ดี จำเลยในฐานะผู้ก่อมลพิษจึงมีหน้าที่ฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม จึงพิพากษาให้จำเลยดำเนินการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมด้วยค่าใช้จ่ายของจำเลยให้กลับสู่สภาพสิ่งแวดล้อมที่ดีให้เป็นไปตามเกณฑ์ที่ราชการกำหนด ทั้งน้ำและดิน โดยให้โจทก์มีส่วนร่วมในการทำแผนฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมด้วย

นอกจากนี้ กำหนดให้จำเลยชดใช้ค่าฤชาธรรมเนียมแทนโจทก์ทั้ง 169 โดยกำหนดค่าทนายความให้ 300,000 บาท