เพราะ มีโปรแกรมฉายหนังอีสานฟรี ยาวปานถนนมิตรภาพขนาดนี้ ดิ อีสานเด้อ จึงต้องเดินเท้าผ่านทุ่งกุลา ดำน้ำมาแม่น้ำชี ฝ่าปฐพีเขาใหญ่ ไถลลงเจ้าพระยา ก่อนทะลุคลองทวีวัฒนา เพื่อมาสัมภาษณ์ พุทธพงษ์ เจียมรัตตัญญู คนจัดโปรแกรมหนังอีสานที่ว่า ให้เขาได้ชี้แจงแถลงไข ความเป็นไปและที่มาของโปรแกรมนี้
หนังอีสานมายังไง
“ต้องกินลาบ-ก้อย ทุกวันเลยไหมฮะ ช่วงที่จัดโปรแกรมนี้” ดิ อีสานเด้อ ตั้งคำถามสุดแหลมคมให้ พุทธพงษ์ นักจัดกิจกรรมภาพยนตร์ ชาวประจวบคีรีขันธ์ ที่ปัจจุบัน อาศัยอยู่ศาลายา พร้อมภรรยา และลูกตอบ
“กินลาบบ่อยนะ แต่ไม่ค่อยได้กินก้อย เพราะไม่มีเพื่อนกิน” พี่วิว(ชื่อเล่นของพุทธพงษ์) อธิบายอุปสรรคของการรับทาน
ใจจริงเราอยากจะถามเขาว่า กินข้าวเหนียว หรือข้าวเจ้า ด้วยซ้ำ แต่กลัวว่าสัมภาษณ์จะแหลมคมเกินคนอีสานจะรับไหว เราจึงต้องวนมาเข้าเรื่องที่เราต้องคุยเสียก่อน “ทำไมต้องจัดโปรแกรมหนังอีสาน ? (อะครับ)”
“ตอนนี้ หนังอีสาน กำลังเป็นกระแส และอีสานเป็นภูมิภาคเดียวที่สามารถทำได้แบบนี้ นั่นคือเหตุผลที่ทำให้หอภาพยนตร์จัดโปรแกรม จากน้ำมูลถึงไทบ้าน เมื่ออีสานเฮ็ดหนัง” พี่วิว สรุปคำตอบให้สั้น ยั่งกะขารองนายกฯฝ่ายความมั่นคง
พุทธพงษ์ อธิบายว่า ช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมา หนังอีสานที่ทำโดยคนอีสานกลายเป็นกระแสของวงการ นับตั้งแต่ ผู้บ่าวไทบ้านอีสานอินดี้ ซึ่งโด่งดังมากจากการฉายในอีสาน เกิดเป็นกระแสจนคนในกรุงเทพฯ ต้องหาดู กลายเป็นปรากฎการณ์ “ป่าล้อมเมือง” แล้วต่อมา ไทบ้าน เดอะซีรีส์ (ผู้สร้างคนละคนกับ ผู้บ่าวไทบ้านฯ) ก็ได้รับความนิยม มีการสร้างต่อเนื่องหลายภาค ถูกพูดถึงมากขึ้นเรื่อยๆ จนถูกเซ็นเซอร์ “ฉากพระร้องไห้” นับว่าเป็นกระแสที่น่าสนใจ
“อีสานบูมมาก ยังไม่เห็นภาคอื่นทำได้ ไม่ได้มีแค่ผู้บ่าวไทบ้านฯ หรือไทบ้านเดอะซีรีส์ ยังมีเรื่องอื่นๆ มีผู้กำกับหน้าใหม่เกิดขึ้น มีการนำเสนอเรื่องเล่าของตัวเอง ตอนนี้ ยังมีหนังที่ฉายในโรง 2 เรื่องชนกันคือ หน่าฮ่าน แล้วก็ออนซอนเด กระแสนี้ ทำให้หอภาพยนตร์อยากจะสำรวจว่า หนังอีสาน มันเพิ่งมามีช่วงนี้ หรือมีตั้งแต่ในอดีตแล้ว” พี่วิว เว้า
---
หนังอีสานเรื่องแรก
พุทธพงษ์ ระบุว่า จากการศึกษาข้อมูลของหอภาพยนตร์ สันนิษฐานว่า คนที่คิดทำหนังอีสานคนแรก คือ “เลียง ไชยกาล” เป็นคนอุบลราชธานีที่ทำหนังเรื่อง “แม่ศรีเมือง” โดยสำหรับหนังเรื่องนี้ เลียงมีตำแหน่งเป็นทั้ง ผู้อำนวยการสร้าง เจ้าของบทประพันธ์ คนถ่าย และนายทุน สร้างในนาม บริษัท อุบลภาพยนตร์ แม่ศรีเมือง เป็นหนังฟิล์ม 16 มม. ฉายครั้งแรกในวันที่ 30 ธันวาคม 2484
“จริงๆอาจจะมีที่เก่ากว่านั้น แต่เมื่อไม่ได้ถูกบันทึก ไม่มีหนังสือพิมพ์ หรือนิตยสารเขียนถึง ก็เลยไม่รู้” พุทธพงษ์ กล่าว
พี่วิว อธิบายว่า แม้จะมีหนังอีสานตั้งแต่ยุคเปลี่ยนแปลงการปกครองใหม่ๆ แต่หลังจากที่ญี่ปุ่น ยกพลขึ้นไทยวันที่ 8 ธันวาคม 2484 ก็ทำให้วงการหนังซบเซา แบบที่สามารถกล่าวได้ว่า ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ในเมืองไทย ตั้งแต่ปี 2485-2488 แทบไม่มีหนังไทยเกิดขึ้นเลย
คนทำหนังหลายคนต้องหนีไปทำอาชีพอื่นๆ หนังอีสานเองก็เลยไม่มีความต่อเนื่องไปด้วย ต้องรอให้ผ่านเวลาอีกหลายสิบปี กว่าหนังอีสานจะได้กลับมา
หนังอีสานบูมยุคแรก
แม้หนังที่สร้างโดยคนอีสานเ
“มนต์รักแม่น้ำมูล”(หอภาพยน
“เข้าฉายตรงกับวันแม่แห่งชา
"ทำให้แฟนหนังต้องพักค้างจน
สองย่อหน้าด้านบน พงษ์ศักดิ์ บันทึกได้ไว้ในหนังสือหอมดอ
พุทธพงษ์ อธิบายว่า ถึงแม้จะ เป็นหนังอีสาน แต่มนต์รักแม่น้ำมูลต้องใช้
---
พี่วิวเล่าว่า ดวงกมล มหรสพ มีบทบาทสำคัญกับหนังอีสานมา
“ครูบ้านนอก เป็นเรื่องที่ปลุกกระแสหนัง
หลังความสำเร็จของ มนต์รักแม่น้ำมูล และ ครูบ้านนอก คนที่เคยร่วมงานกับดวงกมลฯ อย่าง พงษ์ศักดิ์ และสุรสีห์ ยังคงทำหนังอีสานของตนเองต่
ปี 2522 พงษ์ศักดิ์ กลับสู่รากเหง้าของอีสานด้ว
สุรสีห์ ทำ “ราชินีดอกหญ้า” โดย สีบุญเรืองฟิล์ม ปี 2529 (หอภาพยนตร์จะนำมาฉายในเวลา
ด้าน ดวงกมลฯ เองยังคงทำหนังอีสานต่อเนื่
หลังจากนั้นไม่นาน กระแสหนังของ ดวงกมลฯ ก็ค่อยๆซบเซาลง
พันนา พาอีสานสู้
หลังจาก กระแสหนังของดวงกมล มหรสพ เริ่มซบเซา มีคนทำหนังอีสานที่โดดเด่น แม้จะไม่ได้เน้นความเป็นอีส
ด้วยความที่ พันนามี บรู๊ซ ลี นักบู๊ชาวฮ่องกงเป็นขวัญใจ เขาตัดสินใจเข้าเรียนที่วิท
พันนา เริ่มต้นอาชีพสตันท์ในวงการ
ขณะเดียวกัน เขากลับไปตั้งทีมงานของตนเอ
ปี 2529 พันนา ขายที่นา นำเงินมารวมกับรายได้จากการ
ในการทำเกิดมาลุย พันนาได้ร่วมแรงร่วมใจกับญา
“เอาญาติ พี่น้อง รวมๆกันมาเป็นนักแสดง แม้ในเรื่องจะไม่ได้พูดภาษา
นับแต่นั้นมา พันนา ตั้งปณิธานที่จะพัฒนาคุณภาพ
เขาผ่านทั้งช่วงตกต่ำ และรุ่งโรจน์ของวงการภาพยนต
“สำหรับอีสานแล้ว มีหนังอีกเรื่องของพันนาที่
แม้จะผ่านการเป็นนักแสดงมาอ
น่าเสียดายที่ พันนา ต้องจากไปในวัยเพียง 53 ปี ด้วยอาการติดเชื้อในกระแสเล
อีสานใหม่-อีสานอินดี้
เป็นเวลากว่า 70 ปี ที่หนังอีสานเกิดและเติบโต ผ่านยุค เลียง ไชยกาล ดวงกมล มหรสพ และพันนา ฤทธิไกร ปัจจุบัน หนังอีสานเข้าสู่ยุคใหม่อย่างแท้จริง
"ประมาณหลังปี 2000 (หรือ พ.ศ. 2543) ถือว่า เข้าสู่ยุคที่วงการหนังต่างจังหวัด หนังค่ายเล็ก ค่ายน้อย เริ่มล้มหายตายจาก เหลือแต่สตูดิโอใหญ่ เช่น ไฟว์สตาร์ สหมงคลฯ และ จีทีเอช(จีดีเอช)" พุทธพงษ์ กล่าว
แม้ค่ายหนังอิสระจะหายไปในช่วงนั้น แต่มีคนอีสานอีกคนที่ได้มาทำหนังกับสตูดิโอใหญ่ หม่ำ จ๊กมก-เพ็ชรทาย วงศ์คำเหลา คนยโสธร ก่อตั้ง "บั้งไฟ ฟิล์ม" ขึ้นหลังจากมีชื่อเสียงจากการเป็นนักแสดงตลก
เขาเริ่มต้นทำหนังเรื่องแรกชื่อ "บอดี้การ์ดหน้าเหลี่ยม" ปี 2547 เป็นการนั่งตำแหน่งผู้กำกับพ่วงด้วยแสดงนำ แต่เนื้อหาของบอดี้การ์ดฯ ไม่ได้นำเสนอความเป็นอีสานโดยตรง
อย่างไรก็ตาม 1 ปีให้หลัง หม่ำสร้าง "แหยม ยโสธร" (หอภาพยนตร์จะนำมาฉายในเวลา 15.00 น. วันเสาร์ที่ 8 มิถุนายน 2562)
หนังที่เขาทั้งกำกับและแสดงเองเรื่องนี้ มีตัวละครหลักเป็นคนอีสาน เนื้อเรื่องเกิดขึ้นในอีสาน และถ่ายทำในอีสาน หม่ำ เลือกใช้สีฉูดฉาดนำเสนอความเป็นอีสานในแบบของตน และชูความสนุกสนาน เป็นแกนหลักของเรื่อง ความสนุกสนานที่เหมือนเป็นอัตลักษณ์ของคนอีสานนั่นเอง
แหยม ยโสธร ทั้ง 3 ภาค ประสบความสำเร็จเรื่องรายได้พอสมควร โดยทำรายได้รวมกันกว่า สองร้อยล้านบาท
---
"ประมาณหลังปี 2550 เริ่มมีหนังอินดี้เกิดขึ้น (อินดี้จริงๆแปลว่า อิสระ สมัยก่อนหน้านั้นก็นับว่า มีค่ายหนังอิสระแล้ว แต่ไม่ถูกเรียกว่าอินดี้-พี่วิวเสริม) อินดี้ของไทย คนที่เด่นคือ อภิชาติพงษ์" พี่วิว เว้า
เจ้ย-อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล คนขอนแก่น คือ ผู้กำกับชาวไทยหนึ่งเดียวที่สามารถคว้ารางวัล "ปาล์มทองคำ" จากเทศกาลภาพยนตร์เมืองคานส์ได้
ลุงบุญมีระลึกชาติ, แสงศตวรรษ, สัตว์ประหลาด!, สุดเสน่หา, ดอกฟ้าในมือมาร และ รักที่ขอนแก่น คือ รายชื่อหนังของ เจ้ย ที่ไปประสบความสำเร็จในเวทีระดับสากล
แม้หนังหลายๆเรื่องของเจ้ยจะไม่ได้เน้นการนำเสนอความเป็นอีสานอย่างตรงไปตรงมา แต่ก็มีอยู่หลายครั้งเช่นกันที่ ภาษาอีสาน วัฒนธรรมอีสาน สถานที่ในอีสาน ถูกแทรกสอดเอาไว้ในรูป รส กลิ่น เสียง ของภาพยนตร์ที่กำกับโดยผู้กำกับรายนี้
"บ้าน วีระเศรษฐกุล ที่ขอนแก่นอยู่ห่างจากบ้านผมไป สอง-สามซอยเองนะ ขี่รถผ่านตอนไปกินลาบทุกครั้งเลย" ผู้เขียนเสริมข้อมูลที่ไม่เป็นประโยชน์ลงในบทสนทนา
(หอภาพยนตร์ไม่ได้นำหนังของเจ้ยมาฉายในโปรแกรม "เมื่ออีสานเฮ็ดหนังฯ เพราะว่า เพิ่งทีโปรแกรมฉายของเจ้ย โดยเฉพาะไปเมื่อต้นปี)
---
กอล์ฟ-ธัญญ์วาริน สุขะพิสิษฐ์ คนโคราช บ้านเอ๋ง เป็นอีกคนที่พุทธพงษ์ ชี้ชวนให้เราสนใจ ชื่อของกอล์ฟ เป็นที่รู้จักในสื่อ หลังจากที่ Insects in the Backyard (แมลงรักในสวนหลังบ้าน) หนังของเธอ ถูกห้ามฉายในปี 2553 และหลังจากต่อสู้กันในชั้นศาลอย่างยาวนาน มันได้ฉายจริงในปี 2560
ก่อนที่จะกลายเป็น ส.ส. บัญชีรายชื่อพรรคอนาคตใหม่ กอล์ฟ ใช้ชีวิตในวงการภาพยนตร์ไทยอย่างโชกโชน ทั้งการเป็นผู้เขียนบท สอนการแสดง และโปรดิวเซอร์ อย่างไรก็ตาม "ฮักนะ 'สารคาม" ปี 2554 (หอภาพยนตร์จะนำมาฉายในเวลา 17.30 น. วันพุธที่ 29 พฤษภาคม 2562) น่าจะเป็นหนังอีสานเรื่องยาวเรื่องเดียวที่เธอกำกับ
---
"ปัจจุบัน คนอีสานไม่ได้มีแต่คนชนชั้นล่างอย่างเดียวแล้ว ในอดีตภาพลักษณ์อีสานมักถูกนำเสนอในหนังผ่านคนชนชั้นล่าง เมื่อยุคสมัยเปลี่ยน ก็มีผู้กำกับจากอีสานที่เป็นสากล ไปเรียนต่างประเทศ เลยนำเสนอหนังอีสานในมุมมองที่เปลี่ยนไป" พุทธพงษ์ ระบุ
และจากสภาพที่ว่า วิชชานนท์ สมอุ่มจารย์ นำเสนอภาพคนอีสานที่ต่างออกไปใน "สิ้นเมษาฝนตกมาปรอยปรอย" ปี 2555 (หอภาพยนตร์จะนำมาฉายในเวลา 17.30 น.วันอังคารที่ 21 พฤษภาคม 2562)
"สิ้นเมษาฝนตกมาปรอยปรอย พูดถึงคนอีสานที่ไปทำงานในเมืองแล้วกลับไปที่บ้านเกิด เป็นมุมมองอีสานอีกแบบหนึ่ง เป็นมุมมองของชนชั้นกลาง ไม่ได้เสนอภาพเหมือนเมื่อก่อน ไม่ได้พูดถึงแต่ความอดอยาก หรือความสนุกสาน" พุทธพงษ์ กล่าว
สิ้นเมษาฯ เล่าเรื่องในรูปแบบของหนังอินดี้ ซ้อนทับเรื่องจริง และเรื่องแต่ง มีตัวละครเป็นคนชนชั้นกลางอีสาน อยู่ทาวน์เฮ้าส์ เกิดในครอบครัวข้าราชการ พูดภาษาไทยกลางที่บ้าน แต่เว้าอีสานกันหมู่พวก ทั้งยัง แทรกความรู้สึกของผู้กำกับที่มีต่อการสลายการชุมนุมแยกราชประสงค์ ปี 2553 เอาไว้ด้วย
---
ต่อมา หลังรัฐประหารโดย คสช. ไม่นาน "ผู้บ่าวไทบ้าน อีสานอินดี้" 2557 โดย อุเทน ศรีริวิ เข้าฉายและสร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำ รวมทั้งสร้างกระแสให้คนพูดถึงไม่น้อยด้วย กระทั่งเกิด ผู้บ่าวไทบ้าน 2 ในอีก 2 ปีถัดมา
"ไทบ้าน เดอะซีรีส์" 2560 โดย สุรศักดิ์ ป้องศร หนังชื่อคล้ายกัน ตามมาติดๆ และประสบความสำเร็จอย่างมาก มีภาคต่อหลายภาค ความนิยมของหนังตระกูลนี้ การันตีด้วย 2 ล้านไลค์ ที่มีให้แฟนเพจ "Thibaan Channel"
(หอภาพยนตร์จะนำทั้งสองเรื่อง(ภาคแรก) มาฉาย ในวันเสาร์ที่ 15 มิถุนายน เวลา 13.00 น. และ 15.00 น.)
"สิ่งที่เกิดขึ้นตอนนี้ คล้ายกับที่ ดวงกมล มหรสพเคยสร้างไว้" พุทธพงษ์กล่าว
หลังจาก ไทบ้านฯ ทั้งสอง เปิดทางได้ มีหนังอีสานตามมาอีกหลายเรื่อง ถึงยุคนี้สามารถพูดได้เต็มปากว่า ความเป็นอีสานถูกนำเสนอ แบบที่ภูมิภาคอื่นของประเทศไทยไม่เคยทำได้
ฮักมั่น In My Hometown, หน่าฮ่าน และออนซอนเด อาจเป็นเพียงตัวอย่างบางส่วน ของกระแสหนังอีสานปัจจุบัน และรายชื่อที่ได้กล่าวมาข้างต้นอาจจะเป็นแค่จุดเริ่มต้นของยุคแห่งหนังไทย-อีานก็เป็นได้
ข้อเขียนชุด อีสานเฮ็ด ยังไม่จบดีนะ รอติดตามได้ที่ Facebook: The Isaander และ www.theisaander.com
หมายเหตุ: เผยแพร่ครั้งแรกที่ The Isaander
www.facebook.com/tcijthai
ป้ายคำ