อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ นักคิด นักเขียน และศาสตราจารย์ด้านประวัติศาสตร์ นักวิชาการผู้ยืนหยัดตัวตรงต่อหลักการไม่โค้งค้อมต่ออำนาจที่ไม่ชอบธรรม เสียชีวิตแล้วเมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2566 ขณะอายุ 83 ปี

อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ นักคิด นักเขียน และศาสตราจารย์ด้านประวัติศาสตร์ อดีตอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เคยได้รับรางวัลนักวิจัยดีเด่นจากสภาวิจัยแห่งชาติ, รางวัลฟูกูโอกะ และรางวัลศรีบูรพา ทั้งยังเป็นนักวิชาการผู้ยืนหยัดตัวตรงต่อหลักการไม่โค้งค้อมต่ออำนาจที่ไม่ชอบธรรม เสียชีวิตแล้วเมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2566 ขณะอายุ 83 ปี

ศาสตรา​จารย์ ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ เกิดเมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม 2483 ที่จังหวัดเชียงใหม่ ในครอบครัวคนไทยเชื้อสายจีน ซึ่งเจ้าตัวมักเรียกตัวเองว่าเป็น เจ๊กปนลาว (จ.ป.ล.) (มาจากการที่เป็นคนจีนที่เกิดในเชียงใหม่ ซึ่งมีวัฒนธรรมร่วมกับลาว) จบการศึกษาระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียนอัสสัมชัญศรีราชา และสำเร็จการศึกษาสาขาวิชาประวัติศาสตร์ ระดับปริญญาตรีและปริญญาโทจากคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ต่อมาเข้ารับราชการในตำแหน่งอาจารย์ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และได้ลาศึกษาต่อระดับปริญญาเอก ณ มหาวิทยาลัยมิชิแกน สหรัฐ และสำเร็จการศึกษาในปี 2519 กลับมารับราชการตามเดิมโดยรับตำแหน่งกรรมการบริหารหลักสูตรบัณฑิตศึกษา สาขาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ อีกตำแหน่งหนึ่ง จนได้รับตำแหน่งศาสตราจารย์โดยวิธีพิเศษ ในปี 2541 สภามหาวิทยาลัยบูรพาได้มอบปริญญาศิลปศาสตร์ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาประวัติศาสตร์ แก่ ศาสตราจารย์ นิธิ เอียวศรีวงศ์

อาจารย์นิธิเข้าโครงการลาเกษียณอายุราชการก่อนกำหนดในปี 2543 หลังจากสิ้นภาระการสอนในระบบมหาวิทยาลัยปกติ เขายังคงเป็นผู้มีส่วนสำคัญในการแสดงความคิดสู่สังคมผ่านมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ซึ่งได้บุกเบิกมาก่อนหน้านี้แล้ว และผ่านรูปแบบบทความทางหนังสือพิมพ์ นิตยสารอยู่เป็นประจำ

อาจารย์นิธิยังเป็นนักคิดที่มีบทบาททางทางวิชาการสูง มีผลงานเขียนเป็นประจำในนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์มายาวนาน ทั้งบทความประวัติศาสตร์และวิพากษ์วิจารณ์การเมือง ต่อต้านรัฐประหาร และเคยมีบทบาทในการต่อต้านรัฐธรรมนูญ 2550 ที่มีการทำประชามติหลังรัฐประหาร 2549

ในฐานะนักเขียน ศาสตราจารย์นิธิได้รับรางวัลรางวัลศรีบูรพา ประจำปี 2545 และได้รับรางวัลฟูกูโอกะ ที่มอบเพื่อเชิดชูเกียรติบุคคล องค์กร หรือหน่วยงานต่างๆ ที่มีผลงานโดดเด่นด้านการส่งเสริมและอนุรักษ์สังคมและวัฒนธรรมของทวีปเอเชีย

งานเขียนเด่นของศาสตราจาย์นิธิในด้านประวัติศาสตราสตร์ เช่น อิสลามสมัยแรก, ประวัติศาสตร์นิพนธ์ตะวันตก, ประวัติศาสตร์รัตนโกสินทร์ในพระราชพงศาวดารอยุธยา, วัฒนธรรมกระฎุมพีกับวรรณกรรมต้นรัตนโกสินทร์, ปากไก่และใบเรือ: รวมความเรียงว่าด้วยวรรณกรรม และประวัติศาสตร์ต้นรัตนโกสินทร์, การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี, ลัทธิพิธีเสด็จพ่อ ร.5, ชาติไทย เมืองไทย แบบเรียนและอนุสาวรีย์ : ว่าด้วยวัฒนธรรม, รัฐ และรูปการจิตสำนึก, ผ้าขาวม้า ผ้าซิ่น กางเกงใน และ ฯลฯ : ว่าด้วยประเพณี ความเปลี่ยนแปลง และเรื่องสรรพสาระ, ก่อนยุคพระศรีอาริย์ ว่าด้วย ศาสนา ความเชื่อ และศีลธรรม, ความยุ่งของการอยู่, ประวัติศาสตร์ ชาติ ปัญญาชน, วัฒนธรรมคนอย่างทักษิณ และ รากหญ้าสร้างบ้าน ชนชั้นกลางสร้างเมือง

อาจารย์นิธิ เสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งปอด เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2566 เวลา 11:47 น. สิริอายุ 83 ปี ทั้งนี้ได้บริจาคร่างกายให้โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ด้วย